Północ, północny zachód (1959)

 

„Północ, północny zachód” to jedno z największych osiągnięć w dorobku Alfreda Hitchcocka i klasyczny przykład thrillera szpiegowskiego, w którym wydarzenia rozgrywają się w ważnych pod względem historycznym miejscach, a towarzyszą im egzotyczna muzyka oraz pełne napięcia zwroty akcji. Opowieść o mężczyźnie, który zostaje mylnie uznany za szpiega i musi na własną rękę dowieść swej niewinności to w końcu jeden z najjaśniejszych przykładów motywu theatrum mundi w kinie klasycznym.

Początków oraz późniejszego formowania się thrillera szpiegowskiego należy upatrywać już we wczesnym kinie niemym, jednak swoisty renesans owego gatunku filmowego przypada na lata 30. ubiegłego wieku. Stało się tak głównie za sprawą twórczości Alfreda Hitchcocka, który poza odrodzeniem, dokonał również popularyzacji kina szpiegowskiego.

Do najważniejszych owoców pracy mistrza suspensu w tym czasie należą brytyjskie filmy: „Człowiek, który wiedział za dużo” (1934), „39 kroków” (1935), „Bałkany” (1936), „Młody i niewinny” (1937) oraz „Starsza pani znika” (1938). O sięganiu przez Hitchcocka po ten gatunek także wiele lat później świadczą m.in. hollywoodzkie arcydzieła „Zagraniczny korespondent” (1940) i „Osławiona”, ale to „Północ, północny zachód” (1959) pozostaje największym osiągnięciem gatunku.

North by Northwest (1959) - Cary Grant i Eva Marie Saint

Główny bohater „Północ, północny zachód” to agent reklamowy Roger O. Thornhill (w tej roli genialny Cary Grant). Pewnego dnia poukładane życie mężczyzny rujnuje afera szpiegowska, w wyniku której zostaje mylnie utożsamiony z Georgem Kaplanem – agentem służb specjalnych USA. Przeciwko niewinnemu protagoniście znajduje się zarówno policja, jak i niebezpieczni agenci, przez co zostaje on zmuszony do samodzielnej walki o oczyszczenie swego imienia.

„Północ, północny zachód” – klasyczny film szpiegowski

Film szpiegowski odróżnia od filmów sensacyjnych czy kryminalnych przede wszystkim brak nadrzędnej postaci detektywa. W zamian za to miejsce centralnego bohatera zajmuje osoba, która przez przypadek, znajdując się „w nieodpowiednim miejscu o niewłaściwym czasie”, staje się ofiarą nieporozumienia. Zazwyczaj zostaje niesłusznie oskarżona o dokonanie przestępstwa, przez co na własną rękę musi odnaleźć prawdziwego złoczyńcę, aby uniknąć kary.

Paradoksalnie policja w filmach szpiegowskich również stoi po niewłaściwej stronie, utrudniając działania niewinnego bohatera, ściganego dodatkowo przez groźnych szpiegów. Thriller szpiegowski to najprościej mówiąc historia zwykłego człowieka, który znalazł się w niezwykłych okolicznościach. Taką opowieść stanowi właśnie „Północ, północny zachód”.

Istotnym elementem omawianego gatunku jest również postać kobieca – niezależna i działająca, która zazwyczaj przejmuje inicjatywę i to właśnie dzięki niej bohaterowi udaje się rozwiązać problem. Przez wielu krytyków aspekt ten był interpretowany w odniesieniu do feminizmu – kobiety Hitchcocka są przeważnie silniejsze emocjonalnie od mężczyzn, cechuje je determinacja, wreszcie to one sprawiają, że bohaterowie zmieniają się i dojrzewają wewnętrznie.

W „Północ, północny zachód” taką postacią jest Eve Kendall (w tej roli blondynka Hitchcocka Eva Marie Saint). Bohaterka odgrywa dwie odmienne role – przed grupą szpiegów oraz przed Thornhillem, mając dobre intencje ze względu na współpracę ze służbami specjalnymi. Ryzykowne działania Eve, a także uczucia w stosunku do niej głównego bohatera, przemieniają go z niezdarnego maminsynka w dojrzałego, ukształtowanego światopoglądowo mężczyznę.

Północ, północny zachód okrzyknięto jednym z "najseksowniejszych" filmów

Kolejnym aspektem decydującym o przynależności dzieła do filmu szpiegowskiego jest tło zdarzeń. W owym gatunku dominuje egzotyczna sceneria, ważny jest również motyw wędrówki bohatera. Roger Thornhill przemierza kilka tysięcy kilometrów przez Stany Zjednoczone w poszukiwaniu prawdziwego Kaplana. Jedną z najbardziej rozpoznawalnych w „Północ, północny zachód” jest oczywiście scena na polu kukurydzy, gdzie bohater ukrywa się przed przestępcami z samolotu. Finał następuje natomiast na słynnym Mount Rushmore, ukazującym głowy prezydentów USA.

Thrillery szpiegowskie przedstawiają widzom zagrożenie, czyhające na ludzi praktycznie na każdym kroku. Świat okazuje się być chaotyczny i niebezpieczny. Filmy tego gatunku burzą wizję uporządkowanego i zrównoważonego życia, a bohaterowie znajdujący się w sytuacji kryzysowej muszą zmierzyć się z własnymi lękami, dokonywać wyborów moralnych, a także narażać się na utratę tożsamości i nawet – życia. Według Martina Rubina celem thrillera szpiegowskiego jest wniesienie do monotonnego życia elementu tajemniczości – film sugerując istnienie podwójnej rzeczywistości, wskazuje na możliwą obecność niezwykłości w realnym świecie.

Boski Cary Grant – legenda złotej ery Holywood

Charyzmatyczny Cary Grant, skrywający przez całą swą karierę wewnętrzny mrok – skazę dzieciństwa i późniejszego życia prywatnego, do filmów Hitchcocka był angażowany czterokrotnie. Najbardziej charakterystycznym wizerunkiem bohatera granego przez Granta był bogaty, czarujący mężczyzna o niezwykłym poczuciu humoru, wiodący hedonistyczny styl życia, z łatwością uwodzący kobiety i jednocześnie… o licznych wadach. W „Północ, północny zachód” Roger Thornhill jest również tego typu postacią.

Cary Grant w Północ, północny zachód

Sukces Cary’ego Granta tkwi w prostocie jego gry aktorskiej, ciężkiej pracy oraz przede wszystkim – dbaniu o zdobycie sympatii widza. Latami konsekwentnie tworzył własny wizerunek, stając się poniekąd w oczach kamer bardziej postaciami granymi przez niego, niż samym sobą. Grant stał się symbolem wolności, niewinności, bezpośredniości i balansem między tradycją a nowoczesnością. „Każdy chciałby być Carym Grantem – nawet ja chciałbym być Carym Grantem” – mówił o sobie samym.

Nie tylko historia o szpiegach

„Północ, północny zachód” to historia oparta na motywie theatrum mundi. Teatralny wymiar rzeczywistości jest widoczny w filmie Hitchcocka głównie dzięki odgrywaniu przez prawie każdą z postaci różnych ról. To przede wszystkim Roger i Eve grająca zarówno przed Thornhillem, jak i Vandammem (szefem szajki sportretowanym przez wyśmienitego Jamesa Masona), ale również jeden ze szpiegów udający ogrodnika oraz siostra Vandamma.

Bohaterowie odtwarzają jedynie role, zaprojektowane przez osoby trzecie. Gra przychodzi im tak lekko, gdyż świat również zostaje pozbawiony trwałości – stanowi metaforyczną scenę, na której bezproblemowo można zmieniać maski. O motywie świata jako teatru świadczą także dialogi bohaterów, a w nich słowa Vandamma do Thornhilla: „jest pan znakomitym aktorem, po co panu teatr” czy pochlebiające, wypowiedziane przez Eve: „nawet nieźle to zagrałeś”.

Czerwona suknia Evy Marie Saint przeszła do historii

„Północ, północny zachód” jest ceniony przez widzów za fabułę wypełnioną zwrotami akcji, czego przyczyną jest doprowadzony przez Hitchcocka do doskonałości suspens – widoczny w scenach przypadkowych śmierci niewinnych osób, ucieczki Thornhilla czy słynnego pościgu na polu kukurydzy, gdzie Hitchcock bawi się emocjami odbiorców. Dzieło spełnia również funkcję thrillera szpiegowskiego. Ukazuje przygodowy, niezwykły aspekt życia, wywołując tym samym w widzu chęć do walki z nieubłaganą rutyną.

Literatura:

K. Loska, „Hitchcock – autor wśród gatunków”, Rabid, Kraków 2002.