Wyznaję (1953)

 

Wyznaję to bardzo osobista produkcja Alfreda Hitchcocka, której powaga i doniosłość wynika z osadzenia narracji w obszarze tematyki religijnej. Historia ojca Logana rozdartego między zobowiązaniem względem Boga a obowiązkiem wobec ludzkiego prawa, staje się źródłem dylematu moralnego, na którego doświadczenie jesteśmy skazani, uznając istnienie wolnej woli.

Krzyż Ojca Logana

Alfred Hitchcock był twórcą, dla którego kwestie moralne stanowiły ważny punkt odniesienia filmowej historii. Jego dzieła obracają się wokół opozycji dobra i zła, prawdy i fałszu, przedstawiają problem moralnej odpowiedzialności, a także dramat człowieka zobligowanego do konieczności podejmowania wyborów. Hitchcock wskazywał na samotność człowieka, towarzyszącą jego walce z systemem sprawiedliwości i wewnętrznemu starciu racji moralnych. Dodatkowo skomplikowane powiązania społeczne łączące bohaterów utrudniają im moralnie dobre działanie. Używane przez niego środki techniczne, w tym chwyt suspensu czy operowanie cieniem, uwydatniają tragizm człowieka wynikający z jego problemów natury etycznej.

Hitchcock, będący gorliwym katolikiem przez całe życie, wiąże moralny wymiar własnej twórczości z aspektem teologicznym. W wielu jego filmach (39 kroków, Niewłaściwy człowiek) można zauważyć osobiste przekonanie reżysera o istnieniu boskiej opatrzności w świecie. Eric Rohmer i Claude Chabrol, jedni z bardziej znanych badaczy kina Hitchcocka, dostrzegli źródło zainteresowania tematyką moralną w religijności mistrza suspensu.

I Confess, 1953 (źródło: imdb.com)

Wyznaję to film, w którym kwestie etyczne tworzą podstawę dla jego późniejszej interpretacji. Historia duchownego jest zobrazowaniem książkowego przykładu dylematu moralnego, a więc takiej sytuacji, w której musimy wybrać jedno z dwóch tak samo ważnych działań, opartych na często wykluczających się wartościach moralnych. To równorzędność powinności, z których żadna nie może być przedłożona nad drugą. Sytuacja dylematyczna jest więc ludzkim dramatem, w którym dokonany przez człowieka wybór może skutkować poczuciem winy i żalu.

Estetyka noir w Wyznaję (źródło: classicfilmnoir.com)

Problem księdza Logana (w tej roli Montgomery Clift) wynika z wyznania kościelnego dozorcy, który w czasie spowiedzi przyznaje się do zabójstwa. Z jednej strony duchowny powinien powiadomić policję o zbrodni, do czego zobowiązuje go ludzkie prawo, ale z drugiej – jest złączony przysięgą z Bogiem, musi przestrzegać tajemnicy spowiedzi, a zatem: milczeć.

Dramatyczne położenie ojca Logana komplikuje ponadto uznanie go za głównego podejrzanego w sprawie o morderstwo. Ksiądz musi więc udowodnić własną niewinność, bez wyjawienia kto tak naprawdę jest odpowiedzialnym za zbrodnię. Duchowny nie pozostaje jednak biernym kontemplatorem moralnego dylematu, lecz angażuje się w prowadzone dochodzenie i stara się nakłonić dozorcę, aby przyznał się do popełnionego czynu.

Łaska jako warunek zbawienia

Wyznaję to jeden z najpiękniejszych wizualnie czarnobiałych filmów Alfreda Hitchcocka. Ciemne i mroczne zdjęcia Roberta Burksa podkreślają powagę narracji, której akcja rozgrywa się w klimatycznym, zabytkowym Quebecu. Kadry zostały zdominowane chrześcijańską ikonografią, zewsząd dostrzegamy krzyże, cienie i strzeliste wieże kościołów, których ogrom buduje poczucie otchłani pomiędzy przestrzenią a człowiekiem toczącym w sobie wewnętrzną walkę moralną.

Quebec oczami Hitchcocka (źródło: classicfilmnoir.com)

Film stanowi dość wyjątkową pozycję w twórczości Hitchcocka, gdy weźmiemy pod uwagę jego dodatkowy, romantyczny styl. Wyznaję, obok dylematu księdza, przedstawia również jego historię niespełnionej miłości sprzed lat. Romantyczny wątek relacji ojca Logana z zamężną Ruth (Anne Baxter) odsłania przyczyny jego decyzji o zostaniu kapłanem; utrudnia też policyjne śledztwo, gdyż byli kochankowie błędnie stają się podejrzanymi w sprawie o zabójstwo. Aby oddać relację Ruth i Logana Hitchcock stosuje retrospekcję, a także zwolnione tempo w scenie, gdy kobieta podąża schodami do ukochanego, aby złączyć się w namiętnym pocałunku. To bardzo poetyckie.

Wyznaję: Monty Clift i Anne Baxter (źródło: imdb.com)

Dylemat księdza Logana daje autentyczne wrażenie, czego zasługą jest świetna gra aktorska. Montgomery Clift w roli duchownego wypada fenomenalnie. Z powodzeniem oddał najdrobniejsze szczegóły charakterystyczne dla zachowań księdza – powściągliwość i powagę jego mimiki, a także chód, wyćwiczony przez Monty’ego na potrzeby filmu. Uwagę widza przykuwają oczy Clifta, obrazujące stan jego duszy. Znamiennym dla Hitchcocka jest filmowanie bohaterów w taki sposób, jakby zawsze rozmyślali, a nie prowadzili rozmowę, co sumiennie pokazała cała obsada aktorska Wyznaję (Clift, Baxter, Hasse, Haas).

Na wyróżnienie zasłużył ponadto uznany aktor teatralny Karl Malden, który wcielił się w postać detektywa. Jego bohater tworzy opozycję dla charakteru ojca Logana – policjant kieruje się racjonalnym myśleniem, w prowadzonym śledztwie odrzuca kwestie wiary i miłości. Jest też jednym z nielicznych „pozytywnych” funkcjonariuszy pojawiających się w produkcjach Hitchcocka, który zazwyczaj uwydatnia negatywne oblicze władzy, czego powodem był osobisty strach mistrza suspensu przed policją.

Mistrz suspensu na planie Wyznaję

Interpretując Wyznaję, można odnieść wrażenie, że losy ojca Logana pokazują nam motyw przeniesienia winy, nawiązując do chrześcijańskiej idei grzechu pierworodnego. Film wskazuje, że jedynym warunkiem zbawienia może być łaska – to właśnie ona kończy „męczeństwo” księdza. Ułaskawienie (udowodnienie niewinności) rozwiązuje toczący się w nim dylemat stanowiący właściwą próbę jego wiary. Ojciec Logan zniósł ciężar krzyża, jaki przyszło mu nieść, spełniając swoje zobowiązania zarówno względem Boga, jak i społeczeństwa.

Literatura:  G. McCarron, Undecided Stories: Alfred Hitchcock’s Blackmail and The Problem of Moral Agency, „Canadian Journal of Communication” 2008, Vol 33. J. Jaśtal, Dylematy moralne. Przyczynek do debaty z Plutarchem w tle, „Diametros” 2004, nr 2. K. Loska, Hitchcock - autor wśród gatunków, Rabid, Kraków 2002.