„Osławiona to kwintesencja Hitchcocka” – powiedział o arcydziele
mistrza suspensu François Truffaut.
Wysoki poziom artystyczny filmu i dojrzałość podejmowanego tematu czynią z Osławionej jedno z największych dokonań
w dorobku Alfreda Hitchcocka. Temat tej pełnej napięcia historii obraca się wokół
konfliktu racji: rozdarcia głównych bohaterów między romantycznym uczuciem a
powinnością wobec kraju.
Perypetie miłosnego trójkąta
Osławiona według scenariusza Bena Hechta to historia Alicii Huberman (Ingrid Bergman), której ojciec niedługo po zakończeniu wojny zostaje oskarżony o zdradę stanu. Miejscowa prasa i dziennikarze nie dają dziewczynie ani chwili wytchnienia, a ona sama coraz częściej zagląda do kieliszka. Niespodziewanie jej drogi krzyżują się z przystojnym agentem T. R. Devlinem (Cary Grant), który nakłania ją do współpracy z wywiadem.
Po szeregu wątpliwości Alicia decyduje się na wypełnienie niebezpiecznego zadania – wyjeżdża do Rio de Janeiro, gdzie ma zdobyć informacje o zbiegłych do Brazylii nazistach. W tym celu Alicia odnawia kontakt z dawnym znajomym jej ojca, Alexandrem Sebastianem (Claude Rains). Jednocześnie między kobietą a opiekującym się nią Devlinem zacieśnia się romantyczna więź, wystawiona na próbę ze względu na intymne relacje łączące Alicię z Sebastianem.
Wkrótce Alexander prosi ją o rękę. Alicia przyjmuje ofertę dla dobra sprawy i zaczyna gromadzić cenne informacje o nazistowskiej organizacji, które przekazuje agentom wywiadu. Bystry mąż i cyniczna teściowa (Leopoldine Konstantin) szybko odkrywają szpiegostwo Alicii i postanawiają się jej pozbyć. Podtruwaną arszenikiem kobietę może ocalić jedynie T. R. Devlin...
 |
| Osławiona Hitchcocka - Cary Grant i Ingrid Bergman |
Konflikt moralnych racji
„Historia, jaką
opowiada Osławiona, to odwieczny konflikt miłości i obowiązku. Praca
Cary’ego Granta wymaga, by wepchnął on Ingrid Bergman do łóżka Claude’a Rainsa.
Jest to sytuacja naprawdę ironiczna i Cary Grant zachowuje przez cały film
gorzki wyraz. Claude Rains jest sympatyczny, gdyż padł ofiarą własnej ufności i
ponieważ kocha Ingrid Bergman głębiej niż Cary Grant. Oto elementy dramatu
psychologicznego, które zostały przeniesione do filmu szpiegowskiego” –
skomentował Osławioną reżyser Alfred Hitchcock w wywiadzie z François
Truffautem.
Główny temat Osławionej koncentruje się właśnie wokół wątku tragicznej miłości, na której to przeszkodzie stają polityka i oddanie sprawom ojczyzny. Związek Alicii i Devlina wydaje się z góry skazany na porażkę, a przyczyną tego jest szpiegostwo kobiety, które przymusza ją do zawarcia małżeństwa z Sebastianem.
Tym samym obserwujemy w Osławionej negatywny wizerunek rządowych agentów i samej polityki, którą kierują ludzie wyrachowani i odarci z resztek wrażliwości – to w końcu oni nakłaniają młodą, bezbronną kobietę do sypiania z wrogiem, aby wynieść z takiego układu własną korzyść. Z drugiej strony Hitchcock nie szczędzi podobnej złożoności w portretach złoczyńców – antagoniści w Osławionej zwyczajnie budzą sympatię, również odczuwają strach, rozczarowanie i namiętność, a to sprawia, że są bardziej „ludzcy”.
 |
| Osławiona - Leopoldine Konstantin i Claude Rains |
Romantyczny wątek
powraca w końcowych sekwencjach Osławionej,
kiedy Devlin odkrywa, że Alicia jest stopniowo truta arszenikiem i ratuje swą
ukochaną w domu Sebastianów. Miłość okazuje się ostatecznym wybawieniem dla
filmowych bohaterów, a także główną nagrodą za ryzykowne działania
szpiegowskie. Silne uczucie łączące parę jest również sprawdzianem dla samego
T. R. Devlina, który na naszych oczach dojrzewa pod względem emocjonalnym i
wykazuje się odwagą, dotychczas prezentowaną jedynie przez Alicię.
Druga twarz patriotyzmu
Hitchcock odsłania w swym dziele mroczne oblicze patriotyzmu, postawy równie szlachetnej, co destrukcyjnej dla jednostki. Alicia decydując się na gest odwagi w imię miłości do kraju, znajduje się w stałym niebezpieczeństwie, a w końcu staje się niedoszłą ofiarą zabójstwa.
Działalność patriotyczna zagraża bohaterce nie tylko w sposób fizyczny – wyniszcza ją również psychicznie, a w końcu odsuwa od upragnionego szczęścia u boku kochanego przez nią Devlina. Ukazany w Osławionej patriotyzm jawi się widzom we wszelkich ze swych możliwych odsłon: jako poświęcenie i wyrzeczenie, akt heroizmu, a także wzniosłe, bezinteresowne działanie, motywowane dobrem ojczyzny.
.jpg) |
| Ingrid Bergman w filmie Osławiona |
Przedstawienie na wielkich ekranach bezduszności polityków, a także niejednoznacznego wartościowania postawy patriotycznej w 1946 roku było gestem odwagi ze strony Alfreda Hitchcocka. Lata II wojny światowej i okres niedługo po jej zakończeniu były czasem, kiedy amerykańscy filmowcy angażowali się w szerzenie idei patriotycznych. Mistrz suspensu, jak zwykle na przekór, odszedł w swoim dziele od ślepej pochwały dla działań rządowych agentów i to być może jego polityczny krytycyzm czyni z Osławionej tak nowoczesną i wciąż aktualną produkcję.
Silna postać kobieca
Identyfikacja widza w czasie seansu Osławionej zostaje skupiona na głównej postaci
kobiecej, co zostaje osiągnięte za sprawą powtarzanego ukazania punktu widzenia
Alicii i jej zaburzeń wzroku (wywołanych m.in. podawaną trucizną). Alicia
Huberman realizuje schemat silnej bohaterki rywalizującej o dominację w
męskim świecie.
Alicia to niepodważalnie główna postać działająca omawianej historii. Jednak z drugiej strony jej siła, inteligencja i odwaga czynią z niej marionetkę w rękach mężczyzn. Niezależność i dominacja Alicii wydają się więc pozorne – w rzeczywistości jej aktywność jest kierowana przez zatrudniających ją polityków i agentów, którzy wykorzystują ją jako środek do własnych celów.
 |
| Notorious (1946): Cary Grant & Ingrid Bergman |
Wymowne jest również zakończenie Osławionej – to Devlin, pozostający dotychczas w cieniu działalności Alicii, wybawia ją z opresji. Tym samym to mężczyzna, a nie kobieta okazuje się najważniejszym elementem prowadzącym całą historię wprost do happy endu. Nie można jednak odmówić bohaterce świetnie zagranej przez Ingrid Bergman nadzwyczajnej jak na lata 40. aktywności w filmie – to w końcu ona realizuje typowo „męskie” zadania, ryzykując utratą życia, kiedy to jej przełożeni trzymają się w dystansie i kierują nią z bezpiecznej pozycji zza biurka.
Doskonała technika filmowania
Tym, co dziś wydaje się
największym osiągnięciem Osławionej,
jest zapewne imponująca strona formalna. Zdjęcia do filmu wykonał Ted Tetzlaff,
który współpracując z Hitchcockiem, osiągnął fenomenalny efekt intymności
obrazu – nie brak tu licznych zbliżeń (jak choćby w słynnej scenie pocałunku
Ingrid Bergman i Cary’ego Granta, których twarze dominują w kadrze) czy
momentów poddania kamery głównej bohaterce, której spojrzenie kieruje wzrok
samego widza na daną postać czy element scenografii.
Niezwykle ważną rolę w Osławionej pełnią najdrobniejsze detale
czy główne symbole, którymi są butelki wina wypełnione próbkami uranu (będące
filmowym MacGuffinem) i klucz. Ten ostatni trzyma w dłoni Ingrid Bergman
podczas najdoskonalszej technicznie sekwencji filmu – sceny na balu, kiedy to
kamera usytuowana z wysokości „sufitu” wędruje między zgromadzonymi gośćmi, aby
ostatecznie zbliżyć się ku sylwetce Alicii Huberman, kryjącej przed mężem
wykradziony klucz, otwierający słynną już piwnicę.
 |
| Osławiona (1946) - klucz |
Osławiona
pozostaje jednym z najlepszych wizualnie dzieł Alfreda Hitchcocka. Artystyczny
i komercyjny sukces tej produkcji nie byłby możliwy bez doskonale prowadzonego
suspensu, którego Hitchcock nazywany był mistrzem. Nie zostałoby to również
osiągnięte bez tak silnej i wybitnej obsady aktorskiej – duetu Ingrid Bergman i
Cary’ego Granta, a także wyrazistych, niemniej przykuwających uwagę aktorów
drugoplanowych: Leopoldine Konstantin jako matki Alexa, Anne Sebastian oraz
Claude’a Rainsa w roli Alexandra, nominowanego za swój spektakularny występ do
Oscara.
Literatura:
K. Loska, Hitchcock
– autor wśród gatunków, Rabid, Kraków 2002.
H. Scott, F. Truffaut, A. Hitchcock, Hitchcock/Truffaut, tłum. T. Lubelski, Świat Literacki, Izabelin 2005.