 |
| 39 kroków (źródło: Pinterest) |
39 kroków uznaje się za najlepszy brytyjski film Alfreda Hitchcocka obok Starszej pani znika oraz pierwszej wersji Człowieka, który wiedział za dużo. Wspomniane produkcje ugruntowały wysoką pozycję mistrza suspensu w Hollywood i zdobyły uznanie amerykańskich krytyków jeszcze przed wyjazdem reżysera z rodzinnej Anglii. W 1999 roku Brytyjski Instytut Filmowy umieścił 39 kroków na czwartym miejscu listy najwybitniejszych filmów kinematografii brytyjskiej XX wieku.
Hitchcock mistrzem thrillerów szpiegowskich
Brytyjskie produkcje Alfreda Hitchcocka wyróżnia od jego hollywoodzkich dzieł odmienna atmosfera, ale już w pierwszym etapie twórczości mistrza suspensu można rozpoznać przyszłe środki wyznaczające jego styl. To suspens, subtelnie wpleciony humor przełamujący ekranowe napięcie czy powracające w jego kinie motywy jak niewinny człowiek wciągnięty w spiralę odpowiedzialności i dylemat moralny. 39 kroków to bezapelacyjnie jeden z najbardziej udanych angielskich obrazów twórcy, który wraz z Człowiekiem, który wiedział za dużo (1934) ukształtował w pełni klimat hitchcockowskiego thrillera szpiegowskiego.
Obraz powstał na podstawie sensacyjnej powieści 39 stopni czyli Tajemnica czarnego kamienia Johna Buchana, pisarza, którego twórczość fascynowała Alfreda Hitchcocka: "To, co najbardziej podoba mi się u Buchana, to coś głęboko brytyjskiego, co zwykliśmy określać jako understatement". Przy pisaniu scenariusza mistrz suspensu ponownie współpracował z Charlesem Bennettem. Jak to zwykle bywa w filmach Hitcha, jego adaptacja wprowadza wiele wątków i postaci nieobecnych w prozie, zachowując jedynie sam szkielet interpretowanej historii. W jego wersji losy Richarda Hannaya wpisują się w klasyczny schemat thrillera szpiegowskiego, gdzie "bohater nie tylko musi ujawnić prawdę, odkryć spisek, ale również oczyścić się z zarzutów, dowieść swej niewinności". Tym samym 39 kroków stanowiło odniesienie dla przyszłych szpiegowskich dzieł Hitchcocka, w tym Starsza pani znika (1938) i Północ, północny zachód (1959).
 |
| Na planie 39 kroków (źrodło: Pinterest) |
Nieznajoma, agenci i sekretne 39 kroków
"Jeśli spotkasz człowieka bez koniuszka tego palca, uważaj przyjacielu"
Głównym bohaterem 39 kroków jest Richard Hannay (w tej roli Robert Donat), Kanadyjczyk przebywający od jakiegoś czasu w Anglii. Pewnego wieczoru mężczyzna odwiedza londyński music-hall, gdzie wodewilowe występy zostają przerwane nagłą strzelaniną wśród zgromadzonej publiczności. Tłum ogarnia panika, a nieznajoma kobieta nawiązuje kontakt z Richardem, wpraszając się do jego mieszkania. Na miejscu Hannay odkrywa, że Annabella Smith (Lucie Mannheim) to rządowa agentka, której życiu zagrażają niebezpieczni szpiedzy.
Annabella ginie jeszcze tej samej nocy w mieszkaniu Richarda. Wkrótce bohater staje się głównym podejrzanym w sprawie zabójstwa kobiety. Aby oczyścić swoje imię z niesłusznych zarzutów, postanawia na własną rękę rozwikłać tajemnicę i doprowadzić zadanie Annabelli do końca, podążając pozostawionymi przez nią wskazówkami. Z czasem w prywatnym śledztwie zaczyna mu towarzyszyć piękna Pamela (Madeleine Carroll). Dziewczyna wątpi w niewinność Hannaya...
39 kroków - dzieło brytyjskiej kinematografii
Film zdumiewa nawet współczesnego odbiorcę swą brawurową stroną techniczną. Niezwykle ciekawa jest dynamika przejść pomiędzy poszczególnymi sekwencjami filmu, które to tworzą niejako osobne scenki. Aspekt ten służył czasami odczytaniu 39 kroków jako metafory percepcji samego obrazu filmowego, nadając dziełu głębszy sens. Taka tematyka powraca w późniejszej aktywności Hitchcocka, a jej swoistym zwieńczeniem jest Okno na podwórze (1954).
Ciągła aktualność brytyjskiego dzieła z 1935 roku jest też wynikiem bogactwa zastosowanych w nim stylistyk. Opowieści o szpiegach towarzyszy tu ironiczny humor, romans, przygoda, a nawet dramat (w poruszających scenach rozgrywanych w wiejskim domku). Sam film posiada budowę klamrową - zarówno początek, jak i koniec historii toczy się w music-hallu w czasie występu postaci Mistera Memory (Wylie Watson). Na wyróżnienie zasługują również doskonale prowadzony suspens i nagłe zwroty akcji.
 |
| The 39 steps (źródło: Reddit) |
Sylwetka głównego bohatera również budzi spore zainteresowanie, zważywszy na grubiańskość i egoizm Richarda Hannaya. Z pewnością nie należy on do szlachetnych bohaterów o zachowaniu dżentelmena i w przypadku 39 kroków zostaje to znacznie mocniej wyeksponowane niż w późniejszych thrillerach szpiegowskich Hitchcocka, gdzie pierwszoplanowe postacie męskie w typie Cary'ego Granta budzą sympatię widzów. Nadanie (anty)bohaterowi tak wielu negatywnych cech daje wrażenie niewymuszenia oraz postępowości filmu.
Theatrum mundi
Podobnie jak w przypadku późniejszych filmów szpiegowskich Hitchcocka, 39 kroków obraca się wokół problemu tożsamości i motywu theatrum mundi. Bohater mierząc się z niesprawiedliwym układem świata i ryzykując utratą życia, przybiera w prowadzonym śledztwie wiele masek. Kryjąc się przed szpiegami i policją Richard Hannay raz odgrywa rolę mleczarza, raz polityka, mechanika samochodowego czy nowożeńca.
Tymczasowe osobowości przybierane przez mężczyznę służą w fabule oczywistemu zmyleniu przeciwników, ale w kontekście odczytania historii podkreślają iluzoryczność świata i jego odbioru, tak często podkreślane przez Hitchcocka w jego twórczości. W 39 krokach zostaje to również zobrazowane powtarzalnymi sekwencjami w teatrze czy "awanturniczą" (dynamiczną) strukturą całości. Co ważne, żadna z filmowych postaci nie jest tym, za kogo się podaje - funkcjonariusze prawa okazują się faktycznymi przestępcami, a uznany profesor szefem organizacji szpiegowskiej.
Pozostałe interpretacje 39 kroków
Z drugiej strony w 39 krokach rośnie znaczenie sfery erotycznej, tożsamości seksu i polityki (symbolizują to m.in. liczne ujęcia kajdanek, czyli symbolu władzy i kary, ale też fetyszu). Jednym z głównych tematów filmu jest problem relacji damsko-męskich, a w nim przezwyciężenie ograniczeń kultury patriarchatu (prezentowane przez postaci kobiece) czy z drugiej strony stawienie czoła skomplikowanej psychice kobiety i osiągnięcie emocjonalnej dojrzałości w kontaktach z płcią przeciwną (główny bohater).
Richard Hannay spotyka na swej drodze odmienne aspekty kobiecości. Annabella utożsamia pierwiastek niebezpieczeństwa, przynosząc zagrożenie swą nagłą obecnością. Margaret (młoda, zastraszona mężatka z wiejskiej chaty, zagrana przez Peggy Ashcroft) i żona właściciela zajazdu okazują się dla Richarda ratunkiem, natomiast czwarta z kobiet, Pamela łączy w sobie wszystkie sprzeczności i ostatecznie utożsamia pierwiastek romantyczny. Istotnym składnikiem dzieła Alfreda Hitchcocka jest także wymiar epistemologiczny, czyli starania bohaterów o wyjaśnienie zjawisk i dotarcie do sedna prawdy.
39 kroków odniosło wielki sukces komercyjny i artystyczny. W recenzji z "Sunday Times" pisano: "styl reżysera jest nie tylko widoczny - to on bowiem decyduje o jakości filmu. Nie ulega najmniejszej wątpliwości, że Hitchcock jest geniuszem, prawdziwą gwiazdą filmu".
Bibliografia:
P. Ackroyd, Alfred Hitchcock, tłum. J. Łoziński, Zysk i S-ka Wydawnictwo, Poznań 2017.
K. Loska, Hitchcock - autor wśród gatunków, Rabid, Kraków 2002.
H. Scott, F. Truffaut, A. Hitchcock, Hitchcock/Truffaut, tłum. T. Lubelski, Świat Literacki, Izabelin 2005.